THE SHIFTING OF FRONTIERS-500 YEARS : A HISTORY OF SOUTH AFRICA

CFJ Muller (ed) Academica 1988

In the first half of the 18th Century, the cattle farmers who had become trek farmers encountered virtually no resistance on their advance into the interior.  Large tracts of uninhabited land offered excellent prospects for cattle farming.  In 1717 they reached the banks of the Breede River, and by 1730 those who had gone east were at the Great Brak River, while others were moving down the Langeberg, north of Cogmanskloof.  In 1734 the company's farthest outpost was erected in the Riet Valley on the Buffeljachts River.  Its purpose was to protect the cattle farmer and Hottentots against the rapacious Bushmen.

The cattle farmer however, rarely waited for protection and confidently penetrated ever deeper into the vast continent of Africa.  There were no schools.  Parents had to tutor the children themselves or use itinerant schoolmasters.  Baron von Imhoff disapproved of the rapid advance into the interior and tried to halt it.  Instructions that more churches should be erected in the interior had greater practical value.

The Rev. Arnoldus Meiring held the first service in the new church in the 'Land van Waveren' in 1743. One of the sick comforters, Abraham Schietekat, who delivered sermons on Sundays, was sent to Grootvadersbosch across the Breede River.  His main duty was to take charge of education.  The Governor and Council of Policy decided to place the territory of the far-flung districts, known as 'De Verre Afgeleegene Districten' under the jurisdiction of a court.  In 1745 Theophilus Rhenius was appointed landdrost and an official residence was built, known as the Drostdy called Swellendam, in honour of Governor Zwellengrebel and his wife, Wilhelmina, née Ten Damme.

DROSTDY MUSEUM, SWELLENDAM

Many years ago a framed photograph of Abraham Schietekat could be seen in the main passage at the Drostdy museum in Swellendam.  The first small school he had established at Grootvadersbosch forms the background of the picture, and he is surrounded by his group of students.  The Museum staff confirms that Abraham was on his way from the Netherlands to the East in 1744 when he, being a trained schoolmaster, was persuaded by the Heemraden to settle here and to take up the post at Grootvadersbosch.

CAPE OF GOOD HOPE ARCHIVES

(RESOLUTION OF THE COUNCIL OF POLICY – 27 February 1749)

'The number of sick comforters was increased to two, one taking the church services and attending the sick and the other, a very old man, being employed in the fort and at the hospital.  It was decided to appoint a third.  During the quiet intervals between the arrival of the fleets there was great scope for advancement.  The sick visitor, Schietekat, showed ability in the erection of a fulling-mill so was appointed miller at fifty florins a month.'

FAMILIEWAPENS

Ene Christoffel Coetzee de Villiers (1850-1887) het op dertigjarige ouderdom besluit om 'n familieregister op te stel en het stelselmatig van andere wat die familienaam gedra het probeer vasstel wie aan wie verwant is, en hoe.  Later het hy besef dat alleenlik dokumente en geboorte- en sterftesertifikate, doop-, trou- en begrafnisrekords van die kerk betroubaar genoeg sou wees.  De Villiers was glo die eerste om 'n familieregister saam te stel en te laat druk.

Die familiewapen het in die Twaalfde eeu in Europa sy verskyning gemaak.  Mense wou graag 'n persoonlike familiesimbool op hul eiendom en persoon aanbring, asook om in 'n stryd feestelik te verskyn en dadelik uitgeken te kon word aan die wapen op die skild.  Op vriendelike en kleurryke toernooie, wat almal as 'n soort krygsoefening beskou het, is die familie- of persoonlike wapens duidelik uitgehang en vertoon. 

In Europa was niemand verhinder om vryelik 'n familiewapen aan te neem nie.  Inteendeel, dit was gebruiklik en gerieflik om 'n wapen van die besitter se keuse op 'n seël aan te bring om sodoende kontrakte te kon bekragtig en waarmerk.  Selfs persone wat hande-arbeid verrig het, soos smede en skrynwerkers, het met wapens van hul keuse geseël.  So het die heraldiek in Europa amper 'n volksgebruik geword en die uitbeeldings wat sakemanne, vervaardigers en handelaars gekies het, was van die alledaagse stadslewe en van die kerk.

In Engeland, Skotland, Ierland en Wallis was die benadering heel anders.  Die Britte het hulself nie as deel van Europa beskou nie.  Hulle beweer dat dit uiters belangrik is om kennis te neem dat daar nie 'n familiewapen vir elke van bestaan nie en dat familiewapens alleenlik aan die oorspronklike begiftigde toegeken word.  Daarna mag die familiewapen slegs, binne daardie spesifieke familie, aan die bevoordeelde se oudste seun oorgedra word, en daarna natuurlik weer aan sý oudste seun.

COATS OF ARMS

FAMILIENAME

Familiename is maar redelik onlangs in die geskiedenis as algemeen aanvaar.  In die vroeë eeue was alle mense bekend met net een naam, want meeste het net 'n voornaam of 'n doopnaam gehad wat van grootvaders na kleinseuns oorgedra was, maar wat soms langs die pad erg verkort of verleng is, verkeerd gespel is, onherkenbaar vermink of lelik verdraai is.

In die jare 1100 tot 1280 het vanne, soos ons dit vandag ken, (wat eers byname was), 'n soort van vorm in sekere dele van suid Europa begin aanneem.  Later in dieselfde eeu kom dit sterk na vore dat noemname soos Daniel, Frederik, Hendrik, Johannes, Pieter, Martin en Otto, wat as vanne ontwikkel het, in die suide van Nederland en elders verskyn.

Soms is die landsburger vernoem na die ligging of besondere eienskap van sy huis soos (Schonegevel), landgoed (van Hoogstraaten), of plaas (Labuschagne), of genoem na sy plek van herkoms soos van der Merwe, van Rheenen, van Breda, en so aan.  Of na spesifieke persoonseienskappe soos de Jonge, de Lange, Kleyn, de Groote, Smal, Breedt en de Korte. Enige begrip van die persoon of sy besittings is in vanne uitgedruk.

Vanne het dikwels ontstaan as gevolg van 'n persoon se beroep, of implemente wat in die beroep gebruik word.  So dan is SCHIET-DE-KAT as familienaam aangeneem deur die skut of kanonnier en die ontwerpers en vervaardigers van die reuse katapult, die bekende Middeleeuse militêre skietwerktuig wat swaar missiele teen die mure van beleërde stede en kastele geslinger het.  Hierdie familienaam is reeds in die vroeë dertiende eeu in Nederland geregistreer.

Dié masjien, wat ook as 'n Schiet-de-kat (of mangon of mangonel) bekend was, het bestaan uit 'n reuse hout-en-staal raam op wiele en 'n enorme versterkte 'houtlepel' op 'n draaispil, in 'n horisontale posisie, toegerus met hefbome en sterk toue en 'n aandrywingsmeganisme wat uit gebreide beesvelle en beessenings bestaan het wat tot die uiterste opgewen en met 'n klinkstang in posisie gehou was.  Wanneer hierdie stang skielik verwyder word, word die 'lepel' blitsvinnig in 'n vertikale posisie geforseer, slaan dan teen 'n swaar dwarsbalk vas om sodoende die projektiel in die lepel, 'n groot klip, met geweldige spoed en krag akkuraat vorentoe te slinger om die mure, en spesifiek die hoofingang, DE KAT van die kasteel, te verpletter.

Die Franse weergawe van die familienaam SCHIETEKAT, soos dit in later jare vereenvoudig is, is Trebuchet (sê Tré-boo-shei) soos die Franse hierdie oorlogsmasjien genoem het, en in Engeland is die naam bekend as Trebucket (sê Tree-bak-kiet).  Daar was ook na die masjien as 'n 'Onager' (sê On-ner-djer) verwys.

Groter masjiene, die trebuchet, waarmee die manskappe van strategiese posisies 'n aanval kon lanseer, was gewoonlik met 'n slingervel, in plaas van 'n versterkte houtlepel, toegerus.  Nie net rotse is geslinger nie maar ook 'brandbomme' wat bestaan het uit houtvate gevul met 'n mengsel van nafta, pik, harpuis en swawel.  Hierdie vlambare mengsel was as Greek Fire bekend en is net voor lansering aan die brand gesteek en dan bo-oor kasteelmure gewerp waar die vat op slag oopgebars en die vlammende inhoud verstrooi het.  Die trebuchets het van teengewigte in plaas van opgewende beessenings gebruik gemaak.

REGISTRASIE VAN FAMILIENAME

Die opdrag oor registrasie is in Nederland herhaal met die dreigement dat indien burgers teen 'n sekere datum nog nie familiename gekies het nie en, soos voorgeskrywe, hierdie vanne laat registreer het nie, familiename deur die owerhede aan hulle voorsien sou word en dat individue sulke vanne onder dwang sou moes aanvaar!  Dít het die groepie burgers wat lank reeds besluit het om nie eers naby die kantore te gaan nie omdat hul geensins aan die narrekarnaval wou deelneem nie, geweldig ontstel.  Hulle het die amptenary toegeskreeu, uitgejou en uitgedaag om familiename in hul kele af te druk.

Dit was die draaipunt.  Die gendarmerie was eenvoudig uitgeroep om die voorbokke aan te keer, maar toe hulle voor die plaaslike regsbanke verskyn, het hulle hul wysie verander deur aan te voer dat hulle nog worstel met die kies van 'n paslike familienaam.  Alle beskuldigdes was 'n verdere jaar gegee om finaal te besluit.  Sekere dwarstrekkers het ná hierdie tydperk maar weer dieselfde verskoning gehad.  Die regters, wat teen hierdie tyd genoeg gehad het van  die ongehoorsame gepeupel en die gelag en gekskeerdery en gespot met onwelvoeglike en ontoelaatbare familiename, was vir hierdie aangeleentheid goed voorberei.

Die oortreders was gedagvaar om in groepies van tien, elke môre om nege voormiddag in die hof te verskyn, elk met 'n stukkie papier waarop sy voornaam geskryf was.  Dié naam is dan as sy familienaam aan hom toegeken tensy hy, daar en dan, 'n familienaam van sy keuse sou voorstel.  Alhoewel oortreders 'n uitweg probeer vind het deur die onmoontlikste vanne uit te dink en aan te bied, het hierdie metode die probleem finaal opgelos.

HOOGGEREGSHOF

Moontlik kon die verrigtinge in die Hooggeregshof só afgeloop het: